HomeArticlesCHRISTOPHER COLUMBUS (1451 – 1506 AD) Agelh ~ Timothy Simon Pau

CHRISTOPHER COLUMBUS (1451 – 1506 AD) Agelh ~ Timothy Simon Pau

Published on

spot_img

CHRISTOPHER COLUMBUS

(1451 – 1506 AD)

Agelh ~ Timothy Simon Pau

 

Leitungbup khempeuh alokzo khop aa, mi minthang, leitungthak amukhia pa ahi, Christoipher Columbus min atheilo kua tapa omding ahihiam? Pil sinna sangkhempeuh ah​​ “Columbus in America mukhia hi”​​ cih kithei hilo ahihiam? Italy gam gunkuangkhawlna khuapi, Geno khua ah hongpiang khia in, a pa Dominico Colombo puan gat, nasep huh in nasem den khat a hihi. Laisin nading hunzong neimel lo in, tuipi ah gunkuang zui in kum 14 aphak aa kipan in hun hong zangtoto ta hi. A sih dong in gunkuang nasem mi honghi ta hi.

 

Hih mi minthang mahmah pa pen, Italian mite in Christoforo Colombo ci in amin lo den uhhi. Ahih hang in Spain ah omzaw deuh ahih man in Spanish kampau pen azat pen kampau hi pen pah hi. Spanish laitawh laigelh in, amin zong​​ “Christobal Colon”​​ ci in gelhden hi. Italian leh Spanish mi ahih kop hang in Juda minam, Italy gam aa ateng den, innkuan sungpan in Kum 1451 August ni 26 leh October ni 31 kikal sung aa piang hi ding in ki ummawh hi.

 

Columbus a naupan lai tangthu pen, kitheikha ban loin, ama laibugelh pen a neulai(naupanlai) tangthu omsun hi mai hi. Ahih hang in Columbus pen, thu maan thutak gen khollo mi, ahihman in athugen pawlkhat pen upding haksa simpian hi.

 

Kum 1478 kiimpawl in Portugal khuapi Lisbon ah om in, mihau innkuan sungpan aa piang nungak khat zi in la hi. Tua pan kipan in atangthu maan, atangthu taktak hongkipan khia pan bek himai hi. Tua amalam hunsung khempeuh pen gunkuang asusia den migilo te khutnuai ah, nakhawng sem ngei hi leh kilawm hi.

 

Columbus pen Lisbon khua ah aomlai hun in, gamthak muhkhiat nop na lungsim leh sepnop na lungsim pen gunkuang nasem mite leh tualsung mipi te in ngaihsut in aneihpen khat uh ahihi. Lisbon pen sumbawlna munpi, tuipi gei a om khat hi in, a ukpi pa Henry pen, Henry the Navigator ci in, amin phuahsak liang uhhi. Henry the Navigator cih adeihna pen Henry gunkuang hawlpa cihna ahihi. Tuipi gal ah gamtampi taksat in, Portuguese pawlpen gunkuang tawh khualzin uuk mahmah minam ahihi. Columbus’​​ Zi ahi Felipa Monizde Perestrello’ pa pen ukpi Henry’ gunkuang hawl Captain khat ahihi. Hibang tenghang in gunkuang nasem​​ (sailor)​​ gamthak muhkhiat ding, a lawp mahmah pawl te’ kituntuah khop na munpi pen Lisbon mun ahihi. Gunkuang tawh khualzin te in tuipi gal aa om gamte ii tangthu te genbel in nei denuhhi. Tanglai aa khualgam lapipi ah azinkhia te ii thugen bangloteng khawng kikum in genkhawm ngeingai zel den uh hi.

 

Portuguese pawl in Africa khuamualpi khanglam, Atlantic tuipi tung aa sehnel gamkhat ahi Madeira acihna, mun khat nei hi. Hih lai mun ah Columbus’ Zi ii sanggampa pen amakaipi khat ahih man in Columbus inzong hih laimunsan ah hongpai in, Gold Coast, Mina mun ah zong hongpai hi. Hih in pen gunkuang nasep leh gunkuang tawh khualzin, nasep tawhkisai natampi tak hong thei beh tuam mahmah hi.

 

Hih hun lai in akigen ngeingai thutuamtuam la tuamtuam zong tammahmah hi. Atlantic tuipi, Europe gampan agamla khia mahmah mun ah, misiluang alamdang phadiak kua minam hiamcih zong akithei lo khat kimu khia hi. Singtawh akibawl vantuamtuam te gunkuang nasem te nangawn in zong amuh ngeihlo uh, na lamdang tuamtuam te, European pawlin zong amuh ngei loh singtuizawn saupipi te kimu khia hi. Khuapi sagih te gam​​ (The Island of the Seven Cities), Spain gam Bishop​​ (siadaw)​​ ten tuma laipek pan aa gam asat na mun uh zong kimu khia kik hi. St.Brenden sehnel zaanggam, tuipi tung aa- a kimu asungah mualsangmahmah tampi tak aom, guamthuk mahmah tampitak aom pen gunkuang tawh khualzin te in lamdang sathei mahmah uhhi. Hihte ban ah sehnel zaanggam zaipipi leh akitheisiam zo lo, Antilia acih uh om in kigen hi. Hih sehnelgam tangthu te pen kigen den in, up theihding bangliang ahihi.

 

Hihte khempeuh ban ah nisuahna lam gamte ii tangthuzong kigen supsup hi. Marco Polo in Cathay​​ (Sengam)​​ ukpi thupi​​ (The great Khan)​​ tangthu lamdang leh a Ukpi gam ahauh dan te thu kigelh na alaibu​​ “Il Millioni”​​ sungah gelhzihziah hi. Marco Polo’​​ laibu pen Columbus in zong sim mun ngel kha ding hi. Sehnel zaanggam zai mahmah, nisuah na lam agamla zaw aom, Cipangu​​ (Japan)​​ gam hauh zia leh mite in innsung zepna ding suangmanpha azat nagam tangthu tepen Columbus ading in, ih muhtheih loh zahdong khat cing mawk hi.

 

Tuaban ah, Asia leh Africa gam koilai mun ah hiamkhat gamla mahmah mun ah Khirstian ukpi lamdang khat, a lamdang na tuamtuam asemthei Prester John pen aom in zong kigen hi. Hih khirstian Ukpi gam pen gam hau mahmah, gam nuamsa mahmah khat hi in, suangmanpha gam ci aa akigen khat zong ahihi.

 

Hih tangthu te pen Columbus in zaknop sa theimahmah in akhuaksung ah thunziahziah hi pen maihi. Gamthak muhkhiat nopna lungsim tawh kidim ahih man in anasep dan ding leh akisam van dingte zong kaikhawm in buaimahmah hi. Atlantic tuipi tawlam ah gunkuang tawh pai in, khual zin toto in, India gam atunmasiah khawllo in khual hong zin khia ding. Hih akhualzin na lampi ah sehnelzaanggam tampitak zongmu khia ding. India gamlam apaina lampi ah sehnelzaanggam lamdang mahmah mi in agentheizel uh Antilia zong mu ding. Pasian minthan nading in mitampi tak Khirstian suak sak ding. Catholic biakna azuih na ding in hilh ding. Preston John tawh kilawmta ding aa nisuah na lam leh nitumna lam kaituah in kilawmtat na thak bawl khia​​ ding. Hatna leh hauh na neih ciang in Preston John tawh kithukim in Kristian te lamet Khan siangtho​​ (Topa Zeisu kivui na khan)​​ pen thu umlo mite khutsung pan in la khia kik ding cih ngaihsut in aneihpi te ahihi.

 

Columbus tup leh ngim angaihsut na te koici bangdan aa tangtunsak theiding ahi tam maw? Sumtampi tak zatdingkisam ding aa, ahuh ding mitampi takzong kisam ding hi. Tuabang liang aa sumtampi tak bei aa, theihngei loh, muh ngeiloh nasep dingpen kua in asem nuam zen tam? Europe gam ukpi, mi khat ngeingei athu zawh limlim hongkul ta phot ding hi. Tuabek hi lo ana deih pen lian mahmahhi. Tuigalkap bu​​ (Admiral)​​ za kipia phot in, tua khit teh agam muhkhiat na mun ah ukpi sawltak​​ (palai) (Viceroy)​​ honghi pah ding in ah, tua gam amuhkhiat na mun pan aa amuhkhiat sumleh pai leh nakhempeuh pan in, sawm akhat ngahding cih adeihdan honghi phot hi.

 

Amasa pen in Portugal ukpi John II kiang ah atung aa athugel kholh na thu vaki kuppih hi. Ukpipa in hoihsak pih mahmah ahihhang in, lawhcin pih zo lo hi. Tuakhit takciang in Spain ukpi, Ferdinand leh Isabella te muhsawm in hongki thawi leuleu hi. Tualai tak in Aragon ukpi Ferdinand leh Castitle ukpi Isabella te gel in Spain ukpi za hongluahkhawm hongsepkhop laitak uh ahihi. Ukpi te muh theih na ding in gamke khat makaipi​​ (Count)​​ khat ahi, Juan Perez in napan pih hi. Ahih hang in Ferdinand leh Isabella tegel pen Granada mun ah Moor kido na buaipih uh ahih man in gunkuang leh mi tampitak tonpih ding in sum nei lo hi. Tuaban ah Columbus ii ngaihsut na geelna tawhkisai a na en gige te inpen tangtun zotaktak lo ding in um mawh uhhi. Tuahang in athu hongnawlh kik uh aa, Spain ukpi te hongmu thei lo kik hi.

 

Spain ukpi te tawh kimuh ding hongtangtun lohtak ciang in Columbus inzong asanggampa pen England ukpi Henry VII kiang ah paisak in, amahzong France gam lam ah hongpai hi. Tuahun laitak in Ukpi nu Isabella in Columbus tawh kimuh khop ding hoihsa in, Columbus hong samkik hi. January 1492 kum takciang in Granada pen Spain te khutsung ah hongkipia in, Spain ukpi te leh Columbus te hongki muthei ta uhhi.

 

Amah tawh akipawlpih ding, ukpi zongin avaksung tengpen kum​​ (10)​​ sung ding bang sawt man hi. A ngaihsut na leh angimna te pen, sansiam sak theihding haksa mahmah in, lawhcing thei taktakding hiam cihzong lah kithei lo hi. Ahih hang in, Isabella pen Catholic biak na aum phadeuh, thukhen siam leh biakna mi mahmah khat ahihi. Pasian athei lo leh, kha mangthang tampitak hotkhiat ding nasep pen atupbulpi khat ahih man in Columbus ii ngaihsut na, ngimna te sansak thei ta hi.

 

Spain Ukpi te in Palos khuapi pen gunkuang nih apiakding uh thupia uh aa, akhual zinna ah azui ding in migilo thongkia aa-aom mibangzah ding hiam khat kisuakta sak hi. Ahih hang in gunkuang hawl​​ (sailor)​​ leh gunkuang lam nabawlthei, nasem ding pen hongbaihlo ta hi. Gunkuang​​ hawl​​ (sailor)​​ mimawl pawlkhat in leitungpen abem ding in umthei lo uh aa, guamthuuk pi khatsung ah kiasuk kha ni ci in lau uh hi ci hi. A tawptawp na ah Pinzon unau te in honghuh uh aa, atheihtawp un ahuh khit takuh ciang un, mi​​ (87) bang hongkai khawmthei ta uhhi. Pinzon unau te pen gunkuang lamtawhkisai siammahmah leh mi zahtak huai mahmah ahih man un Columbus zong khual hong zin khia theipan bek ahihi.

 

Tuaciang, mi nam tuamtuam, gunkuang hawl​​ (sailor)te, khual azin khia nuam limlim pawl te, migilo thongsungpan aa hongsuak ta te khempeuh pen Columbus, tuigalkap mang​​ (Admiral)​​ pa in hongma kaih ta hi. August ni 3, 1492 kum zingsang nisuah madeuh in gunkuang thum​​ “Santa Maria” (tons 100)​​ leh tuasang aa neuzaw deuh​​ “Pinta” (tons 50)​​ leh​​ “Nina” (tons 40)​​ te pen Palos gunkuang khawlna pan in ongkizui in hongzin khia ta uhhi.​​ “Santa Maria”​​ gunkuang pen Meters 36 asau hi in, adang nih tebel ahih leh meters 15 tuak aa sau ahihi.

 

Columbus ii amel leh ataksa omdan tawhkisai akhualzinpih mikhat ahi​​ “Las Casas”​​ in tawmcik lai in gelh kha citciat kei leh bel akithei nading dan omlo himawk hi. Columbus pen pasal thahoih mahmah, ahat mel mahmah, midang sang aa atunsang zaw hi in, cidam melpua in, amai zong sianthosuah mahmah aa, anaupan lai in pen asam san thilthel in, a gol khit takciang in akhamul leh asampen kangsetsat hi​​ ci in gelh hi.

 

August 3 ni aa azinkhiat uhpen August 12 takciang in Spanish gunkuangkhawl na mun Africa leilu lam aa om Canary Island hongtung ta uh aa, September ni 6 ni ciang, tualai mun ah hongtawlnga phot uhhi. Akisap teng uh hong vaankhit takuh ciang in, leitawlam zuan in hongzin khia kik leuleu uhhi.

 

Ni tampitak sung tuipi tung, atheihngei loh na tung ah khualzin in hongpaipai khittak ciang in, lausim pian ta uh aa honglungkia pian ta uhhi. A lawmte in a lehdo khak ding zong lauhuai simtham ta hi. Ahih hang in Columbus in alawmte pen ukzo mahmah bilbel hi. Leitang amu masa tepen maravedis (10,000) letsong piakding kamciam ahih man in, tuipi mongteng ah leitang tawhaki bang tampitak hongmuh uh hang in, amuhkhialh uh na hi zel hi. Khua hun hoihleh khua sia hongki laihlaih in, alungsim te uhzong hongbuai pian simta uhhi. Columbus zong alunghong kia pianta hi. September 25 ni hongtun takciang in Pinzon kiangah thu hongdawng ta in, tuani nitaklam takciang in Pinzon in leitang hongmu khia ta hi. Tuahang in Columbus zong leitaw lam leitang amuh nalam uh manawh in hongpai uh aa, ahih hang in leitang muh ding bangmah na om tuan lo hi. Gunkuang hawlte a heh suak in, aki tot khak ding lau huai sim ahih man in Pinzon in zong gunkuanghawl te honghehnem kik theisam hi. Leitaw lam zuan in hongpaipai takuh ciang in Pinzon inzong nitum nalam manawh aa-apaiding thu akuppih pen Columbus in bangmah in ngaihsak selo hi. Ahih hang in vasa lengte in nitumna lam manawh cih amuh takciang in zuisak ta mai hi. Tuatakciang in, nitumna lam zuan in hongpaipai uh aa October 12 ni zingsang nai nih asattak ciang in Rodrigo leh Trian te in​​ “Pinta”​​ gunkuang amaidawk pan in leitang hongmu uhhi.​​ 

 

Tua October zingsang khuavak nuammahmah ni in Columbus leh alawmte in tuipi nawl sehtaak ah hongpai khia uh aa, khuk din in Pasian tungah lungdam hongko uhhi. Spain gam laan​​ (flag)​​ hong khai ta uhhi. Hih sehnel zaanggam leitang pen aminding in Sa Salvador cih min hongphuak uh aa, agam mi​​ (native)​​ te in Guanahani ci uhhi. Hih sehnel zaanggam pen Bahamas sehnel gam khat ahihi. Tuatakciang in, leitung thak​​ (New World)​​ hongtang tung ta ahihi.

 

San Salvador pan in hongpai khia leuleu uh aa, Bahamas sehnel gamte hongkantan in Cuba gam hongmu khia leuleu uhhi.Cuba hongtun takuh ciang un Columbus in nisuahna lam gam khat ahi, Cipangu​​ (Japan)​​ gam tungta in kingaihsun aa, lungdam mahmah hi. Hau ta ding in kingaihsun ta hi.

 

Columbus ii lungsim sung ah angaihsut pipen in suangmanpha tampitak, agunkuang dim aa ciahpih ding cih ahihi. Ahih hang in suangmanpha tuazahliang aa muhziau ding pen honghithei naisam lo hi. Hih gamsung aa omte kampau thei nailo uh ahih man in kihopih theilo uh aa, khut tawh piah aa akiho napan un hihsang aa gamlian zaw, leisung sumpiangtam na mun omlai hi cihthu hong theikhia hi. Tualian takpen alungkham na lianpi honghi ta hi. A ngaihsut dan leh aummawh na dan in Khan ukpi gam, gamsung sumpiangtam na mun tungdeng tak ta in kingaihsun uhhi. Tuagam ah pen leitual laizangkhawng ah suangman pha leh sui tampi tak teziahziah ding in amitkha ah mu den hi. Asih dong in tuagam in alungsim sungah ngaihsut in neiden hi. Ahih hang in suangmanpha sangin summuh na ahoih zaw za nah​​ (tobacco)​​ bel hongmu khia uhhi.

 

November 21 ni takciang in nisuahna lam huihdam ataktak in hongnung ta in, Pinzon ii gunkuang​​ “Pinta”​​ pen huihpi in lenmang hi. Columbia in hongngaihsun pha mahmah hi. Pinzon pen suangmanpha khuk zong in paikhia ahi tam? Khan ukpi pa pen Columbus kihel lo​​ (palo)​​ in va hopih ahi tam maw? A hih kei leh Spain gam ah ciahkik aa gamthak ka mu hi ci in vagen ahih zaw tam maw? ci in ngaihsunsun hi.

 

Pinzon zong in hongpaikhia aa, hihbang aa azon nalam ah Haiti gam ongmu khia leuleu vat mawk hi. Hih leitang pen hoihsa lua ahih man in amin ding in “Espanola” (Hispaniola) cih minphuak aa, tuapen​​ “Spanish gam (Spanish Island)”​​ cih na ahihi.​​ 

 

Columbus in hihlai mun ah giahphual sat in, hongomphot hi. Hihgam mite pen pil thei mahmah in zong amel uh hoihthei uh aa, nasep zong kisinpih theiding hi ci in phat mahmah hi. Ahih hang in, kum 1492 Khirsmas lungdambawl zan in huihpi hongnung in, agunkuang pi uh​​ “Santa Maria”​​ pen mualtung lam ah semto mang in, kisia gawp hi. Pinzon leh agunkuang​​ “Pinta”​​ muh dinglah om lo ahih man in Pasian in Spain lam ah akileh kikding uh deihhi ding in um mawh​​ hi. Giahphual asat na mun Villa de la Navidad mun ah apawlte mi 38 pen kumkhat sung adaihding nek leh dawn nusiat in January 4, 1493 kum in, Spain lamzuan in gunkuang​​ “Nina”​​ tawh hongciah kik hi. January 6 ni in gunkuang​​ “Pinta”​​ tawh hongki mu kik uhhi. Tualai tak in huihpi khauhmahmah hongnung kik in, huihpi lam manawh in km 64 bang agamla ding kilumlet khawm uhhi.​​ 

 

Pinzon leh Columbus tegel pen hongki mukhial ta uh hi. Pinzon thugen pen Columbus in umthei lo in, khailup ding nangawn in tawnbawl hi. Atawp na ah anih unhongkilem thei kikbilbel sam in, ahih hang kimaingap lua khollo uhhi. Tuaban ah Espanola gam sung ah, alawmte anusiat uh pen Pinzon in hoihsa vet lo hi. Columbus in, a ngaihsut mahmah hang in Spain ah kileh kik in akipat kik ding pen, lungkhamhuai sa lua ahih man in Spain lam zuan in January ni 16, 1493 ni in​​ “Nina”​​ leh​​ “Pinta”​​ gunkuang tawh hongpai khia khawm uhhi.

 

Spain hongtung uh aa, Spanish ukpi te in thupi tak in navai dawn uhhi. Hispaniola pan in, mi atonpih te leh Kii​​ (vasa)​​ apuak te, Europe gam aa atheihngei loh uh gamsa apuak te leh singgah namtuamtuam apuak te hang in, apaina khempeuh uh ah mite in nadawn in lungdam theimahmah uhhi.

 

Gam ava muhkhiat te pen, Spain te aa ahih dentheih na ding in Pope in zong thupiak​​ (Bull)​​ hongsuah khia hi. A khualzin khatvei nasang aa athupi zaw in, anihvei na khualzin ding in Ferdinand leh Isabella te in hongvai hawm sak ta uhhi.

 

A nihvei na khualzin ding in Semtember 25, 1493 kum in Columbus pen hongkithawi khia leuleu hi. Gunkuang 17 leh mi (1500)​​ tawh Atlantic tuipi tung ah hongki zui in hongzin khia ta uhhi. Sumbawl na huihkhi​​ (Trade wind)​​ in na huh mahmah in, October 13 ni takciang in Africa leilulam, gam khat ahi Canary gam​​ (Canary island),​​ Spain gunkuangkhawl na munpan in hongpai khia leuleu uhhi. November 2 ni takciang in Dominica kantan in Marigalante ah hong tawlnga uhhi. A zingsang ciang inGuadeloupe leh Puerto Rico gam hongmu khia leuleu uhhi. Columbus in gamneu​​ (island)​​ bek hilo gamlianpi​​ (Mainland)​​ muhding honglunggulh lua mahmah hi. Tuaban ah Espanola mun ah alawm nusiat te zong honglunghih mawh veve ahih man in, hongzin khia leuleu hi. Espanola mun hongtung kik in, alawm nusiat tepen agammi te in na thatlum gaimang khin uh cih hong theikhia hi. Hih thuhang in hongmin dai ta hi.

 

Kum 1494 kum hongtunciang in, deihtak aa suangmanpha pianna gam azonpen honglawhcing thei tuannai lo ahih man in sal​​ (sila)​​ zuak tawh sumzon ding hongngaihsun kha ta hi. Suangmanpha pawlkhat amuh sam hang in alam et nabang dan in, tangtungthei zonai lo hi.Hih hun lai tak in, Europe khuamualpi sung ah sal​​ (sila)​​ zuakpen sumzon na khat in kizang khin hi.​​ Mite ngaihsut nabang mah in sal(sila) zuakpen gamtat hoihlo ahih hang in Columbus in zong​​ “suahtak na ding sang in akhasuahtak ding thupizaw”​​ cih ngaihsut na hongnei ta hi.

 

Tuatakciang in gunkuangtampi tak puakkhop sal​​ (sila)​​ hong man khawm in, Europe gam ah hongpuak ta in, tua sal​​ (sila)​​ azuak te in Europe gam khuasik thuakzo lo in honkhat in sihlawh hi. Spain Ukpi tekiang ah​​ “kido na ah azawh te leh mihing sa ane te bek”​​ sal​​ (sila)​​ ding in amat na thu hoihtak in gensiam zawlai dep hi. Mitampitak in sal​​ (sila)​​ zuakpen atheihsiam uh hang in Ukpi nu Isabella inbel theisiam theivet lo hi. Tuahang in Ukpi te kikal ah hiamgamh na hongkipan khia hi.

 

Cuba gam​​ (cuba island)​​ amuhkhiat na mun pen Columbus in alungsim sungah ngaihsun den ahih man in Isabella mun​​ (Espanola gam sung ah Isabella leh Santo Domingo te om hi)​​ pan in hongpai khia hi. Ahih hang in agammi Khristian ah alut mikhat in, khem ahih man in nitumna lam manawh in hongpai aa​​ “Jamaica”​​ gam hongmu khia leuleu hi. Hih gam pen “Santiago” ci in amin phuak hi. Ahih hang in​​ “Cuba”​​ mawl na in alungsim kuai lua ahih man in leitawlam manawh in hongpai khia hi. Cuba gam hongtung kik leuleu in, kician tak in agamsung ah avakman loh hang in tuagam pen khuamualpi hiding in thei hi. Isabella mun ah hongki lehkik nuam in, ahih hang in tua ma in Jamaica khanglam tuipi gei lam ah honglut kik in, tua hunsung in hongdam lo mawk hi. Ni tampi taksung sidek tak in aci hongna hi. September 29,1494 kum tak ciang in Isabella mun ah hongtung kik ta hi.

 

Hih hunlai tak in anaupa Bartolome pen Isabella ah hongtung hi. Columbus in Bartolome pen governor​​ (adelantado)​​ ding in sehhi. Isabella pen tenna ding mun lian mahmah in kibawl ta aa, hih lai mun aa tengte in Columbus pen gensiat nading tampi tak nei uhhi. A maulak aa mi​​ “Margarite”​​ leh​​ “Bil”​​ te gel pen lungkim lo in Spain gamlam ah hongpai uh aa, Columbus te unau gensiat na thu hongtheh thang ta uhhi. A sanggam pa, Governor dinmun ah atutsak pen Ukpi te thuneih na bangmah aa asimloh na hi ci in gensia hi.

 

Tuakhit ciang in Torres in ukpipa lai hong pua in Isabella mun hongtung kik hi. Ukpi pa in Columbus​​ (Admiral)​​ pen alawhcin na tungah alungdam pih nathu alaikhak kawm in, thu a man ding leh apawlte tawh akithutuak theih nading in thuvaikhak na zong pia hi.

 

Bangbang ahi zong in, Columbus pen kuakua thugen asangpakpak lo khat, ama cihdan khat pen ahoih den aa angaihsun khat ahihi. A naupa Bartolome tawh ki thuah in agam mi, amau alangdo te, adokik ding in hongki thawi uhhi. Langdo​​ (tapawng)​​ te hongzo uh aa, Torres leh asanggam pa Diego te pen thongkia mi 500 tawh Spain gam ah ciahsak kik hi. Hih mitampitak aciahsak kik te pen Spain gam hongtung kik uh aa, tuahun laitak in Buil leh Margarite ten pen Columbus gensiat na thu na thangsak sak lai uhhi.

 

Tua hang in Spain Ukpi te in thu omdan a theician ding in Juan de Aguado pen​​ “Espanola”​​ ah pai sak hi. Aguado zong Espanola mun hongtung in, Columbus in agammi tetung ah suangmanpha siahpiak ding anget nahang in agammi te lungkik lo in a naleh do kik uh ahihi, cih hongthei khia hi. Columbus leh Aguado tegel pen hongki mukha thei lo uh aa, kha (5)​​ sung ding bang agammi te tawh hongki do uhhi. A tawptawp na ciang in Columbus pen aguallel zaw ah hong om hi. Spanish kumpi te in nasemkhial ah, mawhsak hi cih hongthei khia ahih man in Spain lam ah ciahkik ding in hongki thawi khia ta hi. Bartolome pen governor ding in seh aa, Diego pen amaa tang aa nasem ding in koih in tuakhit teh Spain lam manawh in hongciah hi.

 

Tua tung aa Spain lam manwh in hongciah na ah America gam pan aa a bawl gunkuang nih tawh hongciah in, gunkuang khat ah Columbus hongtuang in, gunkuang khat ah Aguado hongtuang uhhi. Tuaciang June 11,1496 kum in Cadiz gunkuang khawlna mun hongtung uhhi.

 

Spain ukpi Ferdinand leh Isabella te in a up mawhna sang aa a thupi zaw in nadawn bawluh hi. A langpang ten limhek mahmah hi cih hong theikhia uh aa, tuahang in lam en khollo uh ahihi. Ahih hang in Ukpi te in​​ “Duke” (ukpi nuai aa nasem, gamneu zaw deuh ukpi nasem)​​ ding in tavuan​​ (vaipuak)​​ pia in,​​ ‘Espanola​​ mun pan in nisuah na lam leh nitum nalam teh in tai​​ (186)​​ sung teng gampiak hongsawm hi. Tua hang in lungdam mahmah sam naven, Columbus in tua tavuan​​ (vaipuak)​​ apiaksawm pen nawlh kik hi. A thumvei nading khualzin hongsawm kik hi.

 

A zinkhiat thumvei na takciang in Trinidad leh South America gam khuamualpi hongmu khia hi. Ahih hang in akaampha thei tuan mahmah lo hi. A gammi te in na lehdo den uh ahih man in, tuahang in alehdo te kibawlsia in, Columbus zong amaute tung ah ngongtat thei mahmah hi.​​ “Espanola”​​ pen sisan luanna munpi leh mulkim huai tak aa kithahna mun hongsuak ta hi.

 

Spain Ukpi te in​​ “Columbus pen, Adminal​​ (tuigalkap mangpi) hoih mahmah khat ahih hang in, mi ukthei lo”​​ ci in mu hi. Columbus in zong a ukpi tekiang ah laisiam, thukhensiam mi ngen hi. Tuatak ciang in Ukpi guisung ami khat mipil leh mi minthang, Francisco de Bobadilla pen langpang​​ (tapong)​​ aom na ahang leh daihna aomthei na ding in thu avakan cian ding in March 1499 kum in seh phot uhhi. Thuthak hoihlo khat hongom kik ahih man in, Bobadilla pen Chief magistrate leh governor ding in kiseh kik leuleu hi. Columbus dinmun dingpen bangmah genna om lo hi. Tuatakciang in Columbus kiang ah laikhak thupi mahmahkhat hong khak kik uh aa, tua thusung ah Bobadilla ii thu aman ding leh ukpi te neihsa van khempeuh inn leh lo, galvan leh nadang tuamtuam tekhempeuh apiak kik nading thu zasak hi. Ahih hang in Bobadilla pen Espanola ah paiding in kisawl lo aa, kumtawntung Spain gamsung ah omsak phot ta dih uhhi. Thuthak hoihlo khat hongtung kik in, tuahang in Bobadilla pen Espanola ah kipaisak taktak ta hi.

 

Bobadilla in August 30,1500 kum in​​ (Espanol island)​​ San Domingo mun hongtung hi. Huihpi anunna hang in tuipi geiah apai’​​ theih ma deuh un, amau ahuh ding in Diego in amisawl ten, tua tesung ah Spaniards mitampi tak kikhai’lup thute leh mi nga khai’lup aom laiding thu te pen Bobabilla kiangah hong hilh uhhi.

 

Bobadilla in Spanish gamsung ah thuneih na aneihkhit zawh ciang in Columbus leh anaupa pen siikkol kibulh sa in Spain gam ah kipuak kik hi. Gunkuang tung ah atuanlai tak in hoihtak in kicing kikem in, ahih hang in Columbus in asikkol phel nuam lo in tuabang pi mah tawh November,1500 kum in Cadiz gunkuang khawlna mun hongtung uhhi. Ukpi pa leh Ukpi nu te gel pen Granada mun ah aomlaitak uh hi aa, Columbus pen siikkol kibulh kawmsa in Spain hongtung hi cihthu atheih tak uh ciang in lamdang sa mahmah hi. Tuahang in amanlang theithei aa Columbus te unau aki khahkhiat theih nading in thuhong pia pah vat uhhi. Tuaban ah suakta tak aa thukhen na inn hongtuntheih na dingun Ducat (2,000) khak uhhi. Amah ahehpih ukpi pa leh ukpi nu amuh ciang in, Columbus pen akhasia in, bangmah genthei lo in, khitui luangkawmsa in amai ah hong khuk din hi.

 

Spain ukpi te in Columbus pen hehpih mahmah uh aa, ahih hang in a mite aukdan asiamloh zia pen theikhia mahmah uh hi. Tuaban ah Bolobilla zong Columbus tung ah abawldan pen valsa luapian hi. Bangbang ahih zong in, Columbus pen Ukpi te ading in kiman na, thupit na neiveve lai hi. A lam et nasang aa tamzaw gam hongmu khia in, Spain thupit na piangsak pa hihi. Ahih hang in tualtung mipi te phattuam na ding zong angaihsut uh hongkul hi. Columbus pen Spanish gamthak khempeuh ukding in hoihlo hi cih pen kitel cian mahmah khin hi.

 

Tun ahih leh, leitungthak athupit na leh leisungsumpiang te alam et nate in taisan mangkhin zahdong in, ki mu ta hi. Ukpi Ferdinand leh Isabella te lungsim zawhsawm in atheihtawp in ma hongla hi. Laisiangtho sung ah Isaiah 11:10 – 12 thute pen, ama sandan in ah, hilhkhol na thupi leh ama ngaihsut na atangtunsak nading in zat hongsawm hi. Thu umlo mite khutsung pan in Jeresalem khuapi hotkhiat kikding pen Spain te tavuan(vaipuak) hi ding in um ngiathi. Tuatak ciang in, hih kamsang pa in​​ “athu genkholh na laibu”​​ pen Ukpi nu leh ukpi pa tungah hongpia kik hi.

 

Hihhun laitak in gamthak muhkhiatsawm​​ (explorer)​​ te pen tuipi tung ah phia ngeingai khin uhhi. Khasia mahmah kawmsa in Columbus in hibang in laigelh hi:​​ “Zingkhawng lai in mikhempeuh phial in kangaihsut na kagel nate khempeuh pen hongnuihsan uh aa, ciamnuih na ding in zang uh hi, tun ahih leh puankhui(tailor) te na ngawn in gamthak mukhia nuam ta uhhi”​​ ci in gelh hi.

 

Jerusalem hotkhiat nading in sumtampi tak kisam ahih man in, leisungsumpiang tamna mun ah pai in suangmanpha tampi tak zonphot kisam hi. Ukpi nu leh Ukpi pa in zong Espanola mun ah apaikei nak ding aa leh akhualzin kikding pen phalsak hi. A livei na ding suangmanpha zong ding in zinkhiat hongsawm ta hi. Gunkuang li tons 50-60 kiim aa agik hong lei in, May 9,1502 kum tak ciang in mi 146 makaih in hongzinkhia kik ta hi. Jun 15 nitak ciang in gamkhat ahi Matinino hongmu khia in, Santo Domingo lam hongma nawh kik in, Bobadillo alaihpa Ovando in alut ding uh na phal lo hi.July 14 ni takciang in Jamaica lam manawh in hongpai khia kik uh aa, apawl te tawh hongkilem lo kik mawk in, ahih hang in apawl te hongheh nem kik thei bilbel sam hi. Hondurus sehnel gam ah hongpai uh aa September 14 ni takciang in Cape Gracias mun hongtung uh aa, apawlte tawh hongkilem lo leuleu uhhi. Tua bangpi mahtawh angim na lam ah hongpai pai veve hi. Tualai tak in huihpi hongnung in agunkuang te mutsiatsak gawpkhin hi. Lui tuiluan na munkhat hongtung uh aa tualai mun ah giahphual sat in hong om phot uh aa, tualai mun pen Belen​​ (Bethlehem)​​ ci in min phuah uhhi. Suangmanpha om ding in ummawh uh ahih man in, a lawmte lakpan in mi​​ (80) te suangmanpha zong ding in nusiat hongsawm hi. Ahih hang in hih gam sung aa atengsa te tawhkilem lo uh ahih man in hongpaisan kik uh aa May 3,1503 kum takciang in Mango Province​​ (Panoma)​​ ah hongtawlnga uhhi. Huihpi nungden in, a pawlte tawh kilem lo den ahih man in, si lo deuh in Jamaica mun hongtung theisam hi.

 

Ovando huh na tawh November 7,1504 kum takciang in Spain gam hongtungkik theisam ahih hang in damlai mialmial bek himai hi. November 2,1504 kum in ukpi nu Isabella hongsi in, athuvaikhak pen, ngahding alamet mahmah hang in, amin ki dawk kha lo hi. Pumpi natna leh hatloh na tuamtuam kawmkal mah tawh agam muhkhiat West Indies tangthu leh leisung sumpiang gam amuh ding alam et nate gelh ziazua hi.

 

Damlo leh hatlo pipi mah in May,1505 kum takciang in Ukpi Ferdinand va mu thei sam hi. Ukpi pa kiang ah West Indies aa adinmun ngeina sa ah akoih kik na ding in hongngen ngeungau hi. Ukpi Ferdinand in zong hehpih huai sa mahmah ahih hang in tuabang aa tavuan(vaipuak) piak kik ding in pen piangthei sa vetlo hi. Columbus damloh na, hongsuuk tektek in, May 5,1506 kumtak ciang in thuvaikhak gelh sak in, a ni nihkhitciang in hongsi ta hi.

 

Tuigalkap mangpi​​ (Admiral)​​ leh gamneu zawdeuh ukpi​​ (Viceroy)​​ na asemden pa pen Valladoid mun ah inn sia ningneng sung khat ah hongsi in, hih mun ah kivui hi. A guhte pen kum 1513 kum in kila khia kik in, atapa aphun namun Carthusian Monastery ah ki tuah hi. Kum 1542 kum in atapa tawh aguh uh pen kila khia kik in, Hispanional​​ (Espanola)​​ mun ah Santo Domingo Cathedral mun ah hoihtak in kivui kik hi.

 

Christopher Columbus ii tangthu ihsim takciang in ngaihsut na hongtaangzai sak mahmah hi. Mite ii theihngei kholloh na munpan kipan in, leitung miminthang te lak ah kidawk zo hi. Spain gam ading in nalianpi sepsak in, gamthak mukhia mithupi te lak ah zong amin ki dawkmasa lamah​​ kihel den hi. Leitung mi masa ten atheih khak ngeiloh uh leitungthak​​ “America”​​ pen tualsung mipi theihding in hongpho laak khia aa, West Indies aa agam muhkhiat te pen amah aki phawktawntung na, ngilhmawh na ding, amualsuang hongsuak ta hi.

 

 

Laibu Saal / Zomi eLibrary

www.zomielibrary.com

 

 

Latest articles

More like this

Verified by MonsterInsights